Park Grota - Sucha Góra, Bytom

W Suchej Górze, którą do Bytomia przyłączono w 1975 r. w XVIII wieku rozpoczęto wydobycie galmanu – rudy cynkonośnej. Wcześniej na tym terenie bo już w XIII wieku wydobywano galenę – rudę ołowiu. 

W miejscu, gdzie obecnie znajduje się Park Grota wydobycie galmanu prowadziła kopalnia „Nadzieja Marii”. Natomiast dziś w miejscu szybów znajdują się dwa stawy: „Grota” oraz „Galmon”. Otaczające pagórki to pozostałości po hałdach. Stawy mają głębokość od 1 do 4 m i obecnie są łowiskami należącymi do PZW. 
W zbiornikach występują karpie, szczupaki, karasie amury. Miejscami brzegi porasta trzcina i tatarak.

Park Grota na pokopalnianych wyrobiskach urządzono w latach 70-tych XX w. z inicjatywy mieszkańców. Zajmuje powierzchnię 2,6 ha. Sama nazwa parku pochodzi od groty, która usytuowana w zagłębieniu pagórka pełni role kapliczki Matki Bożej. Zagłębienie wyłożono kamieniami, a w środku umieszczono figurkę Matki Bożej wykonaną przez Wacława Przybylskiego. Kapliczkę ufundował w 1938 r. ks.Józef Knosała, proboszcz z Radzionkowa. 

W 1985 roku Grotę odnowiono i zamontowano kraty. Urządzając wokół wyrobiska park, dokonano nasadzeń drzew na okolicznych hałdach. Rosną tu klony, modrzewie, wierzby, topole, graby, wiązy, buki i olsza czarna. Wokół pierwszego stawu Grota poustawiano ławki, natomiast drugi staw Galmon jest bardziej dziki.

Park Grota stanowi przyjemne miejsce do wypoczynku i spacerów o każdej porze roku. 

Na najwyższej hałdzie postawiono betonowy krzyż.
Park znajduje się w rejonie ulic 9 Maja i Galmanowej.

Staw Grota

Staw Galmon

Kapliczka Grota

Betonowy krzyż na najwyższym pagórku

Góra Grytza - Miechowice

Góra Grytza (317 m n.p.m.) znajduje się w Bytomiu-Miechowicach, w południowo-wschodniej części dzielnicy. Nazwa pochodzi od dawnego właściciela okolicznych gruntów Jakuba Gryca (1749). Okolice wzniesienia uznawane są za najstarszą część Miechowic. Na początku XIX w. Franciszek Aresin wybudował na zboczu wzgórza wapiennik, który działał kilkadziesiąt lat. Franciszek Aresin był mężem Marii, córki Ignacego Domesa właściciela Miechowic. Przez górę Grytza dawniej prowadziła kolejka linowa łącząca kopalnię „Maria” z jej szybem Erbs.

Kopalnię galmanu „Maria” w południowej części Miechowic zw. „Lipinami” założył w 1823 roku Franciszek Aresin 
wraz z Karolem Godulą. Nazwał ja imieniem swojej żony.

Wchodząc do parku od ulicy Drobczyka, schodami dochodzimy do neogotyckiej kaplicy św. Barbary zbudowanej w 1850 r. według projektu Richarda Lucae. Pierwotnie kaplica nie miała wieżyczki, którą dobudowano w 1856 r. Kaplica jest jednonawowa, wymurowana z cegły i otynkowana. Ufundował ją dla mieszkańców i swoich robotników Franciczek Winckler.

W środku kaplicy znajdowała się figura św. Barbary, którą później przeniesiono do domu katechetycznego. Miejsce figury zajął tryptyk pochodzący ze zlikwidowanej kopalni Miechowice. Obok kaplicy stoi drewniany krzyż ustawiony w 1934 r. jako wotum parafii za bożą opiekę w czasie I wojny światowej.

Na południe od wierzchołka góry zbudowano w 1926 roku przepompownię wody i betonowy zbiornik wodny o średnicy 36 m, wysokości 5 m i pojemności 6000 m3 dla wodociągu Zawada-Bytom. Wewnątrz zbiornika w odstępach 4,5 metra rozmieszczono betonowe podpory wzmacniające. Zbiornik przykryto ziemią. Widoczna jest jego południowo-wschodnia ściana.

Park znajdujący się na zboczu góry o pow. 1,2 ha założył w 1850 r. ówczesny właściciel Miechowic, Franciszek Winckler. Park miał służyć mieszkańcom oraz górników pracującym w kopalniach Wincklera, gdyż nie mogli korzystać z parku pałacowego. Jest jednym z najstarszych parków publicznych na Górnym Śląsku. W 1926 roku gmina odnowiła parkowe zieleńce. W parku posadzono robinie akacjowe, lipy drobnolistne, klony zwyczajne, wierzby, dęby szypułkowe. W centralnej części rośnie platan klonolistny.

W 1939 roku na Grytzbergu stacjonował I oddział straży granicznej.

(żródło: "Miechowice i okolice, przyroda i zabytki" L.Kłos, E.Wieczorek ; Kościoły i kaplice Bytomia" H.Z.Łabęccy ; "Gazeta Miechowic" A.Kubacz)

Kaplica św.Barbary

Betonowy zbiornik wodny

Park na Górze Grytza

Mapa z 1883 roku na której nie ma jeszcze zbiornika wodnego

Mapa z lat 1930-1935 gdzie widać już zbiornik wodny (mapy ORSIP)

Hałda popłuczkowa - Tarnowskie Góry

Czerwona hałda popłuczkowa znajdująca się w pobliżu ulicy Długiej w Tarnowskich Górach to efekt wieloletniej pracy Królewskiej Kopalni Fryderyk, która zajmowała się wydobyciem kruszców ołowiu, srebra i cynku. W 1806 roku rozpoczęto drążenie szybu Friedenschacht (Pokój), którego zagłębiono do 39 m. Przy szybie powstała pierwsza płuczka, która od 1808 r. zasilana była wodą właśnie z tego szybu dzięki 24 calowej maszynie parowej. Płuczkę gruntownie zmodernizowano w 1838 roku co związane było ze zwiększeniem wydobycia na obszarze bobrownickim i suchogórskim. Stała się Centralną Płuczką Królewskiej Kopalni Fryderyk, a materiał do niej z okolicznych szybów dostarczano wozami konnymi. Do płuczki przywożono rudy galmanu również z Rept i Stolarzowic. W 1838 roku pogłębiono szyb Pokój do 53 m.

Kiedy przedłużono Głęboką Sztolnię Fryderyk w pobliże płuczki zaczęto ją zasilać wodą ze sztolni.

Wydobywana ruda złączona była z dolomitem, gliną, iłami i ubogą rudą żelaza. Aby zaoszczędzić na kosztach przy kopalniach budowano płuczki dzięki którym na miejscu oddzielano od rudy niepożądane dodatki. Wydobyty materiał po posortowaniu rozbijano młotami lub w mechanicznych tłuczkarniach na drobniejsze kawałki, które następnie umieszczano w olbrzymich zbiornikach z wodą i wielokrotnie płukano. Ponieważ galman i galena są cięższe niż drobiny dolomitowej skały płonnej można było tym sposobem oddzielić rudę od skały, którą jako odpad składowano na hałdzie. Odpady z płuczki ładowano na wózki wywrotowe które następnie po ułożonym torowisku wciągano za pomocą kołowrotów na hałdę. Chodziło o to by nie zajmowała dużej powierzchni.

Z galeny pozyskiwano ołów, a z galmanu cynk. Największy rozwój kopalni miał miejsce w latach 1882-1887 kiedy to wydobywano do 30 tys. ton rudy. Wydajność zakładu wynosiła około 9,3 t urobku na godz. Ze 100 ton rudy uzyskiwano 7,5 tony surowca. Hałda znacząco zwiększyła swoja objętość w latach 1870-1920. Kolor hałdzie nadała skruszona skała dolomitowa z domieszką rudy żelaza.

W pobliżu hałdy ustawiona była drewniana dzwonnica, która w 1955 roku przeniesiono na Pl.Gwarków w Tarnowskich Górach. Pod hałda przechodzą dwa chodniki przekopu Heinitz.

Choć płuczkę zamknięto w 1912 roku, to jeszcze przez kilka lat była wykorzystywana przez prywatnych przedsiębiorców a na hałdę wysypywano odpad skalny. Usypano górę o powierzchni 1,5 kilometra kwadratowego i wysokości 17 metrów. W czasie II wojny światowej hałda tworzyła fragment niemieckiej linii obrony. Na zboczach hałdy zainstalowano 3 żelbetonowe Kochbunkry czyli indywidualnych stanowisk strzeleckich. 4 stanowisko strzeleckie ustawiono u podnóża od zachodu a 5 przy szybie Sophia.

Z czasem hałdę porosły rzadkie odmiany muraw galmanowych, którym nie przeszkadza duża zawartość metali ciężkich w glebie oraz mogą przetrwać przy niskiej zawartości składników pokarmowych. Na hałdzie możemy dziś spotkać sosnę zwyczajną, wiąz górski, jarzębinę, brzozę brodawkowatą.

Z punktu widokowego na hałdzie rozciąga się piękny widok na panoramę Tarnowskich Gór.

Od 2006 roku obszar hałdy jest Parkiem Kulturowym. W 2017 roku została wpisana na listę dziedzictwa UNESCO.  

Szyb "Sophia" znajdujący się w pobliżu hałdy a przy nim jeden z kochbunkrów. Poniżej na mapie widać położenie szybu.

Szyb Prezydent - Chorzów

Szyb „Prezydent” znajdujący się na granicy Chorzowa Starego i byłej Królewskiej Huty należał do kopalni węgla „Król”. Wydrążono go w latach 1929-1933 w Polu Wschodnim. Początkowo nosił nazwę św.Jacek III.

Szyb Prezydent Mościcki miał głębokość 234 , a jego budowa kosztowała 594 548 zł.

Przeznaczony był do eksploatowania pokładów grupy 500, których zasób obliczono na 30 mln ton węgla. Urobioną skałę z szybu wyciągano za pomocą elektrycznych kołowrotów, a ruchoma platforma dla robotników opuszczana była za pomocą kołowrota parowego.

Obudowa stalowa stosowana przy głębieniu szybu posłużyła potem jako zbrojenie. Szyb obmurowano co najmniej 30 cm warstwą betonu.

Wieżę wyciągową szybu zbudowano w 1933 roku według projektu Ryszarda Heilemanna z Katowic. Szyb sfinansowała polsko-francuska spółka „Skarboferm”. Żelbetonowa konstrukcja wieży ma 42 metry wysokości. Na wieży zamontowane są dwa koła linowe o średnicy 5,5 m. Maszyna wyciągowa napędzana była elektrycznym silnikiem o napięciu

6 000 volt, mocy 850/2100 kW i poruszającym się z prędkością 490 obr/min. Urządzenie ważyło 8,3 t. Dzięki zastosowaniu dwóch 10 tonowych skipów,zbiorników wyciągowych opróżnianych przez otwarcie dolnych wrót, można było na Prezydencie wydobywać 500 ton węgla na godzinę. Ze skipów węgiel trafiał do sortowni gdzie rozdzielano go na 7 sortymentów.

Do 1937 roku szyb nazywał się „Święty Jacek”, a po 1937 r. „Prezydent Mościcki”.

Państwowa, pruska, kopalnia Königsgrube (Król) powstała w 1791 roku. Między rokiem 1791 a 1800 nazywała się Prinz Karl von Hessen. Założono ją na terenach majątku Górne Łagiewniki, który należał do rodu Schalscha.

W pierwszym roku istnienia kopalnia wydobyła 1849 ton węgla a w drugim już 3647.

Głównym odbiorcą węgla z kopalni Król była Huta Królewska, która w 1852 r. zakupiła 74 % wydobycia, w 1860 – 58%. 
Z czasem coraz więcej węgla kopalnia sprzedawała kolejom żelaznym, młynom parowym, hurtownikom, drobnym odbiorcom. W 1875 r. aż 5/6 wydobycia wysyłano koleją poza Śląsk.

Po raz pierwszy na Górnym Śląsku przy głębieniu szybu Krug 1(864) zastosowano nitroglicerynę. Od 1868 stosowano znacznie bezpieczniejszy dynamit.

W 1870 roku część pola górniczego nabył hrabia Henckel von Donnersmarck. Dzięki powstaniu w 1802 roku Huty Królewskiej i dużego zapotrzebowania na węgiel nastąpił szybki rozwój kopalni. Pierwszą łaźnię dla robotników wybudowano w 1891 roku. W latach 1916-1918 wprowadzono podziemne lokomotywy elektryczne.

20 czerwca 1922 roku kopalnię Król przekazano Polsce.

W roku 1922 kopania Król dzieliła się na 4 pola wydobywcze: Północne, Zachodnie, Wschodnie i Południowe. W Polu Północnym były szyby Wyzwolenie I i Wyzwolenie II.

W Polu Zachodnim dawne szyby Kolejowe przemianowano na szyby św. Barbary.

W Polu Wschodnim dawne szyby Krug I i II przemianowano na św.Jacek I i św.Jacek II.

W Polu Południowym dawne szyby Bismark I i II przemianowano na Piast I i Piast II.

Władze polskie wydzierżawiły kopalnię francusko-polskiej spółce akcyjnej „Skarboferm”.

"Skarboferm" zarządzał kopalnią do września 1939 r. W 1937 roku kopalnię Król podzielono na dwie kopalnie: Prezydent Mościcki i Barbara-Wyzwolenie. Po wkroczeniu 4-5 września wojsk niemieckich do Chorzowa kopalnia znalazła się w rękach niemieckiego koncernu „Hermann Göring”. Szybom przywrócono dawne nazwy sprzed 1922 roku. 24 stycznia 1945 roku kopalnia Król została wyzwolona spod hitlerowskiej okupacji. Kopalnia Prezydent w 1972 roku została połączona z kopalnią Polska. Oficjalnie wydobycie w rejonie szybu Prezydent zakończono 1 lipca 1995 roku.

Wokół wieży było wiele budynków, z których większość wyburzono. Sortownię rozebrano w 1996 r.

Część budynków się zachowała jak: budynki straży pożarnej, brama wjazdowa, łaźnia, skraplarnia powietrza, dom sztygarów, kasyno, maszynownia i nadszybie szybu „Erbreich I” oraz maszynownia szybu „Erbreich II”.

W 2008 roku miasto Chorzów odkupiło szyb Prezydent i w ciągu dwóch lat więżę wyremontowano i uporządkowano wokół niej teren. W 2014 roku dzięki środkom unijnym na szybie powstała platforma widokowa na wysokości 34 m. Aby się tam dostać trzeba pokonać około 200 schodów.

Szyby kopalni „Król”: Schuckmann, Prinzessin, Kronprinz, Marie, Hyacinth, Pelagia, Wilhelm, Heinrich, Moses, Vorsicht, Franz, Henriette, Stroh, Theodor, Scharnhorst, Concordia, Einsiedel, Lyda, Reil, Hedwig, Blücher, Hilfsschacht, Charlotte, Bülow, Josepha, Karsten, von der Heydt, Erbreich I, Erbreich II, Krug I, Krug II, Bismark I, Bismark II, Jakob, Bahn I, Bahn II, Freundschaft, Lochmann. 

(źródło: Historia kopalni Król w Chorzowie - Jerzy Jaros)

Szyb Maciej - Zabrze

Szyb Maciej znajdujący się w Zabrzu-Maciejowie należał do kopalni „Concordia”. W 1843 roku hrabia Łazarz Henckel von Donnersmarck uruchomił kopalnię „Concordia” w pobliżu najstarszej zabrzańskiej kopalni „Amalia”. W 1876 roku „Amalia” została włączona do „Concordii”.

Ponieważ zapotrzebowanie na węgiel wzrastało, modernizowano i rozbudowywano kopalnię, pogłębiano istniejące szyby 
i głębiono nowe. Główny szyb kopalni – szyb „Concordia” miał 575 m głębokości. 3 kilometry na zachód od głównego szybu kopalni, w 1922 roku rozpoczęto drążenie szybu „West Schacht” (Maciej – nazwa zmieniona w 1945 r.). Szyb drążono kilka lat z powodu niesprzyjających uwarunkowań geologicznych. Zgłębiono go do 198 m. Obudowę szybu o grubości 50 cm wymurowano na zaprawie cementowej. Pełnił funkcję wentylacyjną i odwadniającą. W ograniczonym zakresie pełnił również funkcję szybu wydobywczego, materiałowego i zjazdowego. Z kopalnią został połączony przekopem „Belfort” na poziomie 220 m. Nad szybem postawiono stalową wieżę wyciągową oraz budynek nadszybia, w którym znajdowała się sortownia i waga. Waga firmy Schönfeldrer z Wrocławia obsługiwała odbiorców indywidualnych. Wieżę o wysokości 29 metrów wykonała Donnersmarckhütte AG Zabrze.

Taras widokowy znajduje się na wysokości 24,5 m. Średnica kół linowy wynosi 300 cm.

Obok budynku nadszybia wybudowano maszynownię, w której zainstalowano elektryczna maszynę wyciągową. Przy nim znajduje się budynek rozdzielni i przetwornicy. Przetwornicę maszyny wyciągowej produkcji Simens – Schuckert Werke AG Berlin wybudowano w latach 1925-1928.

Obok szybu znajduje się budynek wentylatora elektrycznego systemu Guibal. W 1942 roku w budynku nadszybia zlikwidowano sortownię, w miejsce której urządzono markownię i lampownię.

Zmiana ta podyktowana była zwiększeniem w tym okresie funkcji zjazdowej szybu. W budynku nadszybia dobudowano w 1942 roku bunkier na wydobywany kamień, który torami wywożono na pobliską hałdę. W 1928 roku Gwarectwo Castellengo-Abwehr utworzyło zakład wodociągowy, który zagospodarował nadmiar wody wokół szybu. Przy szybie Maciej była stacja pomp wyposażonych w chloratory do jej odkażania. Zakład Wodociągowy zaopatrywał w wodę miasta i gminy na odcinku Bytom-Gliwice, a główny wodociąg biegł wzdłuż torów kolejowych.

Kolejne przebudowy szybu miały miejsce w roku 1959, 1972 i 1985. Z końcem lat 70- tych XX w. w rejonie szybu Maciej z powodu wyczerpania zasobów zanikało wydobycie węgla.

Szyb miał być zlikwidowany jednak dzięki staraniom Przedsiębiorstwa Górniczego Demex do tego na całe szczęście nie doszło. Demex zaproponowało kopalni przejęcie szybu i urządzenie w nim głębinowego ujęcia wody. W 1995 roku Demex przejmuje szyb i rozpoczynają się przygotowania do rewitalizacji całego obiektu i wykorzystania go do celów turystycznych. 
W tym celu wykonano szereg prac konserwacyjnych, budowlanych i odnawiających zarówno budynki jak i wyposażenie. 
W latach 2007-2010 przeprowadzono remont wieży wyciągowej, maszyny wyciągowej i jej wyposażenia. Budynek maszynowni oraz rozdzielni wyremontowano w latach 2009-2010. Prace konserwatorsko-remontowe wagowni oraz budynku nadszybia wykonano między 2011 a 2014 rokiem.

Obecnie pięknie wyremontowany szyb Maciej stanowi dużą atrakcję turystyczną. W budynku nadszybia urządzono dwupoziomową restaurację, bistro, salę bankietową oraz biuro obsługi turystów. Zainstalowane w szybie dwie pompy głębinowe tłoczą wodę do pobliskiej Stacji Wodnej. Tam jest filtrowana, a efektem końcowym jest średnozmineralizowana, wapniowo-magnezowa woda o dobrych właściwościach smakowych.

Na placu drzewnym, obok budynków znajduje się odwrócony wiadukt kolejowy pełniący dziś funkcję plenerowej sceny.

Z wieży wyciągowej można podziwiać panoramę Zabrza, a o historii kopalni opowie nam przewodnik pokazując jej wyposażenie i urządzenia.

(źródło: „Concordia, Ludwik, Pstrowski, Szyb Maciej w Zabrzu”)

Kościół p.w. Bożego Ciała - Miechowice

Budowę kościoła w Bytomiu-Miechowicach pod wezwaniem Bożego Ciała zainicjował proboszcz parafii św. Krzyża w Miechowicach – Jan Kuboth. Podyktowane to było dużym napływem ludności do Miechowic przez co jeden kościół nie był w stanie zaspokoić potrzeb wszystkich wiernych. Budowę rozpoczęto 1 kwietnia 1914 roku a zakończono w 1917 roku. 6 października była uroczysta konsekracja, której dokonał arcybiskup wrocławski Adolf Bertram. Parafię erygowano 1 maja 1918 roku. W 1920 roku parafia liczyła 4,5 tys. wiernych. Świątynię zaprojektował architekt Teodor Ehl z Bytomia. Trójnawowa, wybudowana z cegły, na planie krzyża łacińskiego i otynkowana. Długość to 48 m, szerokość 29 m, powierzchnia świątyni to 777 m2. Wieża kościelna o wysokości 47 m została ukończona 24 lipca 1915 roku. Drewniany zespół ołtarzy obrazuje życie, mękę i śmierć Jezusa. Rzeźby w stylu neobarokowym wykonał rybnicki artysta Franciszek Masorz. W latach międzywojennych w nawie głównej zamontowany był duży mosiężny żyrandol o średnicy 2,5 metra, który został zarekwirowany na cele wojenne. W ołtarzu głównym znajduje się obraz przedstawiający Ostatnią Wieczerzę oraz rzeźba przedstawiająca św. Jadwigę i św. Jacka. Chełm wieży początkowo pokryto dachówką, potem w 1980 r.blachą cynkową, a po kolejnym remoncie w 1996 r. blachą miedzianą. W narożach umieszczone są rzeźby: anioła, byka, lwa i orła. Kościół posiadał 3 dzwony, które w 1942 roku zabrano na cele wojenne. W 1957 roku w ich miejsce zainstalowano 4 stalowe dzwony odlane w Hucie Małapanew. Największy waży 1372 kg nazwano „Serce Jezusa”. Pozostałe 3 noszą nazwy: „Święta Maryja”, „Święty Michał”, „Święty Jan”. Po wojnie z uwagi na szkody górnicze kościół był wielokrotnie remontowany. W 1996 roku w czasie remontu wieży odnaleziono dokument sporządzony 24 lipca 1915 roku przez budowniczego kościoła, księdza proboszcza parafii św. Krzyża w Miechowicach Jana Kubotha.

Pierwszym proboszczem był ks. Augustyn Demski. W styczniu 1945 roku sowieci strzałem w oko zamordowali księdza wikarego Jana Frenzla.

(źródło: Historia Parafii i Kościoła Bożego Ciała w Bytomiu-Miechowicach)