Rowerowe wojaże: Żarki - cmentarz żydowski

W Żarkach, na Kirkowie, przy ul. Polnej, zachował się jeden z największych żydowskich cmentarzy na jurze.

To jeden z trzech cmentarzy żydowski w Żarkach, który został założony w 1821 roku, przetrwał i zajmuje powierzchnię 1,5 ha. Drugi znajdował się przy ul Górki. Dziś upamiętnia go pomnik z fragmentem wmurowanej macewy.

Do naszych czasów na kirkucie przy ul. Polnej zachowało się ok. 1100 macew w całości lub częściowo uszkodzonych. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1835 roku.

W przypadku cmentarzy żydowskich istotną zasadą jest nienaruszalność grobu. Cmentarzy żydowskich nie wolno rozkopywać, likwidować, a grób nie może być ponownie wykorzystany.

Jeśli cmentarz jest już przepełniony i nie ma możliwości dokupienia gruntu, na starych grobach usypywano grubą warstwę ziemi, w której grzebano kolejne zwłoki.

Cechą charakterystyczną cmentarzy żydowskich jest podział terenu na część męską, żeńską i dziecięcą. W pobliżu wejścia chowano osoby zasłużone dla lokalnej ludności, rabinów, cadyków.

Na cmentarzach żydowski zakopywano również zniszczone wyposażenie synagog zawierające imię Boga, np. zniszczone zwoje Tory.

Macewy czyli tablice nagrobne mają zwykle formę prostokąta i wykonane są z szarego lub żółtego piaskowca, czasami granitu i wapienia. Nawiązują kształtem do bramy, symbolu przejścia z życia ziemskiego do życia w innym świecie. Macewa ma najczęściej półkoliste lub trójkątne zwieńczenie. Występuje również zwieńczenie prostokątne. Zazwyczaj zwrócona jest w kierunku wschodnim. Żydowskie nagrobki były kiedyś malowane na żółto, niebiesko lub czerwono.

Macewa składa się z niewielkiego cokołu, części środkowej z inskrypcją i części reliefowej. W części reliefowej w symboliczny sposób prezentowano imię lub przydomek zmarłego, jego zawód lub pełnioną funkcję, cechy charakteru lub zasługi dla gminy. Najważniejsze są symbole umieszczone pośrodku. Rzadkością są macewy żeliwne, które w przypadku Żarek zachowały się trzy, niestety w stanie uszkodzonym. Znaleziono je na terenie Sanktuarium Leśniowskim. W czasie wojny Niemcy żeliwne macewy kazali wywieźć, prawdopodobnie w celu przetopienia.

Symbolika na macewach zaczęła pojawia się w XVI wieku:

menora, święty siedmioramienny świecznik – symbol judaizmu

winne grona – symbol ludu Izraela, owocnej pracy i bogactwa duchowego; w przypadku nagrobka kobiecego płodność

lew – znak pokolenia Judy

świecznik – najczęstszy symbol nagrobków kobiecych jako, że kobieta strzeże ogniska domowego i zapala świece na szabat

dłonie w geście błogosławieństwa – symbol na nagrobkach mężczyzn z pochodzenia kohanim (kapłan) z rodu Aarona

misa i dzban – na nagrobkach pozostałych potomków Lewiego

księgi – symbol zawodu księgarza, uczonego, studiującego Torę, rabina, nauczyciela

korona – zwieńczenie Tory, symbol pobożności i uczoności; przekrzywiona oznaczała, że nieboszczyk był głową rodziny lub gminy

skarbonka, puszka ofiarna – symbol dobroczynności zmarłego i hojności wobec potrzebujących

gęsie pióro lub kałamarz – symbol sofera przepisującego tekst Tory

lancet – symbol mohera dokonującego obrzezań

moździerz – symbol aptekarza

wąż Eskulapa – symbol lekarza

złamane drzewo – symbol nagłej śmierci; jeśli z drzewa wyrastają liście śmierć w młodym wieku

całun, kolumny – symbole śmierci

palma – symbol Judy, obfitości i narodowego odkupienia

instrumenty muzyczne – symbol artysty, muzyka; odnoszą się do imienia Miriam

Niektóre imiona zmarłych symbolizowały wyobrażenia zwierząt:

lew – Ariego, Lejba, Judę

jeleń – Cwiego, Hirsza, Naftalego

niedźwiedź – Downa, Bera

wilk – Wolfa, Zeewa, Beniamina

ptak – Ciporę, Fejgę

gołębica – Jonę, Taube

pelikan – symbol rodzicielskiej troski i poświęcenia

Na macewach spotyka się czasami symbol wyrzeźbionej kłódki lub rygla, który nawiązuje do dawnego zwyczaju składania do grobu kłódki; zmarły nie może przekazywać tego co się dzieje na tamtym świecie.