Brynek - pałac

Dobra Brynek kupił od Friedricha Hetzko (radcy sądowego) w 1823 roku Bernhard Rosenthal, który przybył z rejonu Wrocławia. Kolejnym właścicielem był jego syn, Otto von Rosenthal, a od 1888 roku Hugo von Rosenthal. Od 1899 roku Brynek przeszedł w ręce córki Hugona – Barbary.

Pałac powstał w 1829 roku. W 1872 roku Otto von Rosenthal przebudował pałac w oparciu o plany niemieckiego architekta, Karla Johanna Lüdecke. Między innymi dobudowano dwa skrzydła boczne.

W 1904 roku Brynek nabył hrabia Hugo II Henckel von Donnersmarck z Siemianowic Śl., który od dłuższego czasu interesował się tymi dobrami.

Rok po nabyciu Brynka, w 1905 roku, Hugo przystąpił do przebudowy pałacu, rozbierając główny budynek w 90% do fundamentów. Przebudowę zlecił architektowi z Wrocławia, Karlowi Grosserowi. Główną bryłę pałacu poszerzono i podwyższono oraz rozbudowano skrzydła boczne. Dobudowano neobarokową kaplicę pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu i św.Huberta połączoną z zachodnim skrzydłem neobarokowym korytarzem.

Front kaplicy ozdobiony jest owalną płaskorzeźbą przedstawiającą Matkę Boską z Dzieciątkiem.

W kaplicy zachował się do dziś jedynie oryginalny witraż główny w prezbiterium.

Budowla osadzona jest na planie podkowy. Pałac przykryto mansardowym dachem z lukarnami. Od strony południowej na park wychodzi duży taras. Pałac posiada dwie okazałe, ośmioboczne wieże zakończone cebulastymi hełmami. 

Od strony południowej, po obu stronach wyjścia z pałacu na taras, znajdują się płyty z piaskowca z reliefami, na których przedstawiono różne rodzaje ekwipunku myśliwego. Szczególnie ozdobiony jest środkowy ryzalit z portykiem przed głównym wejściem. 

Przy podjeździe postawiono dwie wysokie, kolumnowe latarnie, zakończone kloszami z elementami aniołów, na przemian z twarzami mężczyzny i kobiety. Nad wejściem do pałacu od północy umieszczono cztery, ponad dwumetrowej wysokości rzeźby symbolizujące zawody wykonywane przez okoliczną ludność: rolnika – żniwiarka z sierpem i wiązką kłosów, leśnika – mężczyzna z oszczepem i rogiem, rybaka – kobieta z siecią i hutnika – robotnik z kowadłem i zębatym kołem. 

Elewacja pałacu bogata jest w zdobienia architektoniczne.

Obiekt zbudowano w ciągu jednego roku, co zapisano na frontowej ścianie pałacu.

Hrabia krótko cieszył się przebudowanym pałacem, gdyż zmarł w Brynku 2 kwietnia 1908 roku.

Po nim posiadłość objął jego syn Edgar. Prace przy przebudowie zakończono 22 maja 1908 roku, a całość kosztowała 3 mln marek w złocie. Po przebudowie pałacu Donnersmarckowie starali się zaprosić do Brynka cesarza Wilhelma II, czego jednak nie udało im się dokonać. Zarządcą dóbr Edgara Henckla von Donnersmarck został Aleksander Vlahovitis von Dragomirest. Edgar zmarł 14 maja 1939 r., a po nim włości przejął jego syn Karl, który w styczniu 1940 roku zginał na wojnie. Wówczas dobra przeszły w ręce jego trzech córek: Wilhelminy, Zofii i Karoliny. 

Donnersmarckowie nie ukrywali niechęci do narodowego socjalizmu. Hitlerowcy zmusili siostry do opuszczenia pałacu, w którym najpierw otwarto szkołę dla członków Hitlerjugend, a później Seminarium Nauczycielskie im. Adolfa Hitlera. 

Kaplicę przerobiono na nazistowską bibliotekę. Siostry po opuszczeniu pałacu zamieszkały w domu ogrodnika, nieopodal kotłowni. Prochy czterech potomków rodu Donnersmarcków spoczywające wcześniej w krypcie kaplicy pod koniec lat 30 przeniesiono do rodzinnej krypty w kościele NMP w Bytomiu. Nim 21 stycznia 1945 roku czerwonoarmiści wkroczyli do pałacu, rodzina Donnersmarcków wyjechała do Niemiec.

Obok pałacu znajdują się zabudowania gospodarcze, nad którymi dominuje okrągła wieża ciśnień z 1905 roku z zegarem. Wieża ciśnień jest jednocześnie bramą wjazdową na dziedziniec gospodarczy, nad którą umieszczony jest kartusz herbowy Donnersmarcków. 

W dawnej ujeżdżalni koni aktualnie mieści się sala gimnastyczna. Do zabudowań gospodarczych należy stajnia, wozownia, oranżeria, oficyny mieszkalne , kotłownia.

Całe szczęście, że zawierucha II wojny światowej nie dokonała w pałacu zniszczeń, dzięki czemu zachowały się: piękna klatka schodowa z granitowymi schodami, stiukowe balustrady z ozdobnymi tralkami, kaplica, biblioteka z drewnianą boazerią i kominkiem, sala marmurowa, stolarka drewniana, witraże, lustra, żyrandole, rokokowe wazony na marmurowych postumentach, piękne stiuki i sklepienia.

Od 1945 roku w pałacu mieści się średnia szkoła leśna.

31 lipca 1994 roku potomkowie Donnersmarcków powrócili do Brynka, gdzie odbywały się uroczystości 50 rocznicy ślubu Marii Karoliny i Clemensa von Kgenecka.

Pałac otacza 36 hektarowy park w stylu angielskim założony w 1829 roku. Prowadzą do niego dwie główne bramy wjazdowe z kordegardami. Północną stronę parku ogranicza rzeka Stoła. 

Występują w nim liczne gatunki drzew i krzewów: między innymi różne odmiany cyprysów i żywotników, choiny kanadyjskie, daglezje, świerki, buki, wiązy, dęby szypułkowe. 

W 1946 roku z inicjatywy dendrologa inż. Henryka Dedera w parku wydzielono 5 hektarowy obszar, na którym utworzono ogród botaniczny, a w nim: trzy stawy prezentujące ekosystemy wodne, torfowisko z florą bagienną, alpinarium, ogródki z ziołami i roślinami leczniczymi, liczne pergole z pnączami. W ogrodzie botanicznym znajduje się ciekawa donica wsparta na głowach czterech psów, zdobiona ornamentami roślinnymi.

Źródło: tlbrynek.edu.pl; polskiezabytki.pl;montes.pl