Kopalnia Heinitz_Rozbark - Bytom

Historia kopalni Heinitz rozpoczyna się w 1856 roku kiedy nadano pole górnicze o tej samej nazwie, a powstała w 1870 roku z połączenia kopalni: „Rossberg”, „Fanny”, „Moritz”, „Heinitz”.

Właścicielem byli bracia Moritz, Emil i Otto Friedländerowie. Bracia Friedländerowie utworzyli Towarzystwo Akcyjne Górniczo-Hutnicze,

Nabyli na własność zlicytowaną hutę „Vulcan” w Bobrku, której nadano imię „Moritz”, oraz pola kruszcowe w okolicy Bobrka. Ponieważ nie posiadali własnej kopalni zmuszeni byli kupować koks. Nabyli więc tereny węglowe zalegające w granicach kopalni Rozbark. Węgiel ten wykazywał duże właściwości koksujące i jako taki był bardzo wartościowy dla wielkich pieców. Przy drążeniu szybów okazało się że węgiel zalega głęboko, a jego eksploatacja związana będzie ze znacznymi kosztami. Eksploatacja węgla ruszyła w 1878 roku, po wydrążeniu dwóch szybów Stalmach i Bończyk. 

Trudności finansowe zmusiły braci do wystawienia kopalni na sprzedaż. W latach 80-tych XIX w. kopalnię nabył hrabia Hugo Łazarz Artur Henckel von Donnersmarck. Udało się wreszcie dotrzeć do bogatych pokładów, jednak wówczas wybuchł pożar, co utrudniło prace i spowodowało duże straty. W tej sytuacji Donnersmarck odsprzedał kopalnię Spółce „Giesche” w latach 90-tych XIX w. 

W 1886 roku wzniesiono mur oporowy kopalni.

Dotarto do bogatych pokładów węgla na poziomie 450 i 540 m. Kopalnia z roku na rok zwiększała produkcję. W pierwszych latach działania kopalni wydobycie wynosiło do 1500 ton na dobę. Nadania kopalni na przełomie XX w. wynosiły 11 km kw. 

Koncern Gischego wybudował: cechownię (1911 wg projektu Emila i Georga Zillmannów), maszynownię, warsztaty szkolne, kuźnię, kotłownię (1915), budynek straży pożarnej, 2 budynki administracyjne i willę dyrekcji. Między 1909 a 1930 rokiem wydrążono szyby: Römhild (Lompy), Prittwitz (Stalmach), Mauve (Bończyk) oraz szyb wentylacyjny Barbara.

Po I wojnie światowej, na mocy traktatu genewskiego, Niemcom przyznano główne szyby wydobywcze i 2/3 pól nadawczych.

W 1923 roku w kopalni Henitz funkcjonowało 5 szybów wydobywczych. Jednym z nich był nowo otwarty szyb „Römhild”(Lompy). To właśnie w nim, na pokładzie leżącym 540 m pod ziemią, 31 stycznia 1923 roku doszło do strasznej tragedii. 

W wyniku wybuchu pyłu węglowego i pożaru, który rozprzestrzenił się na inne poziomy w kopalni zginęło 145 górników. W większości górnicy zatruli się gazami, część z nich spłonęła żywcem. Na pokładzie leżącym 660 m pod ziemią pracował oddział sztygara Szymy. Trujące gazy w oka mgnieniu zapełniły ten i pokład wyżej, gdzie pracował oddział sztygara Strassburga.

Na kopalni pracowało wówczas 3000 ludzi w tym 2000 pod ziemią. Na tragicznej szychcie było wówczas 1200 górników. Akcja ratownicza trwała kilkanaście dni. 14 miesięcy trwało usuwanie zniszczeń po wybuchu. 122 górników pochowano w zbiorowej mogile na rozbarskim cmentarzu.

20 ofiar tej tragedii pochowano w Piekarach Śląskich, pozostałych w Karbiu, Chechle, Radzionkowie.

W 1939 roku wydobycie osiągnęło 5116 ton na dobę a na kopalni pracowało 3051 ludzi.

Po II wojnie światowej zmieniono nazwę kopalni na „Rozbark”, a wydobycie wznowiono z dniem 11 luty 1945 r. Z czasem wydobycie osiągnęło poziom 3660 ton węgla na dobę.

W latach 70-tych XXI w. do kopalni Rozbark dołączono kopalnię Łagiewniki.

W latach 1998-1999 kopalnię przekształcono w Zakład Górniczy „Bytom” II. Likwidacja zakładu nastąpiła w 2004 roku. W 2007 roku zespół budynków kopalni został wpisany do rejestru zabytków.

Obecnie w budynku dawnej cechowni działa Bytomski Teatr Tańca i Ruchu Rozbark utworzony w 2014 roku.

Mapy ORSIP z 1939 r.

/źródło: Informator Historyczny Kopalń Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego/