Stacja wodociągowa Zawada - Karchowice

Stację wodociągową Zawada w Karchowicach wybudowano w latach 1894-1895 z inicjatywy rządu pruskiego. Wzniesiono wówczas budynki: stacji pomp, kotłowni i administracyjne.

10 czerwca 1891 roku opracowano projekt wodociągu. Konieczność wybudowania stacji wymusił szybki rozwój przemysłu, a tym samym gwałtowny przyrost liczby ludności.

O doskonałej jakości wody w tych rejonach przekonano się podczas prac związanych z poszukiwaniem pokładów węgla. 

Budynek administracyjny z 1895 r.

Pierwszych odwiertów dokonano w 1874 roku.

W latach 1880-1882 roku odwiercono tzw. „Karchowicką Studnię Głębinową – Zawada II” o głębokości 215 m.

Inicjatorem wiercenia studni był drezdeński inżynier Franz Salbach, a odwiertu dokonał inżynier wiertniczy Wodak. Prace zapoczątkowano 6 września 1880 roku, a zakończono 27 maja 1882 r.

Kotłownia

Koszt wiercenia do głębokości 200 metrów wyniósł 43500 marek. Ceglane ocembrowanie studni miało średnicę 5 m i głębokość 2,5 m. Ostatecznie przebudowano ocembrowanie na śrenicę 4 metrów i głębokość 12 m. Na dnie ocembrowania odwiert miał średnicę 750 mm, którego przekrój wraz z głębokością malał. Woda z odwiertu wydobywała się pod własnym ciśnieniem i gromadziła w studni. Następnie żelaznym rurociągiem doprowadzana była pod stację pomp do poszczególnych parowych agregatów pompowych. 

Warsztat elektryczny

Początkowo ze studni wydobywało się blisko 11 m3/min. Kiedy samowypływ spadł do poziomu 6,5 m3/min do Studni doprowadzono wodę z dwóch odwiertów „Neptun” i „Zawada”, co pozwoliło podnieść wydajność do 9,5 m3/min. Aby podnieść wydajność Studni, w I poł. XX wieku zastosowano pompę mamutową, która dzięki sprężonemu powietrzu dostarczanemu przez zespół sprężarek tłokowych napędzanych silnikami parowymi, tłoczyła wodę do zbiornika. Pompa mamutowa w Studni „Zawada II” pracowała do listopada 1966 roku.

Studnie: Neptun i Hackelberg również sięgały do głębokości 200 metrów.

W 1884 roku uruchomiono pierwszy państwowy wodociąg przesyłający wodę w kierunku Królewskiej Huty (Chorzowa).

Woda z wodociągu dostarczana była do miejscowości w powiecie zabrzańskim, bytomskim, gliwickim. Docierała nawet do odległej wieży ciśnień w Chebziu – Rudzie Śląskiej.

Największym odbiorcą wody była kopalnia „Królowa Luiza” z Zabrza.

Zespoły pomp napędzane były parą wytwarzaną w olbrzymich kotłach parowych opalanych węglem z pobliskich kopalń. Stacja wielokrotnie była modernizowana i rozbudowywana.

W latach 1921-1929 przeprowadzono modernizację zakładu wymieniając urządzenia na nowocześniejsze i większe przebudowując halę maszyn. W 1923 roku w dobudowanym do hali skrzydle, ustawiono parowy zespół pompowy, zbudowany z dwucylindrowego tłokowego silnika parowego z kołem zamachowym oraz zestawu bliźniaczych pomp nurnikowych. Agregat został zbudowany i zainstalowany przez Aschgerslebener Maschinenfabrik Aschersleben Zweigwerk der R.Wolf A.G. Magdeburk-Beckau. 

Agregat pompowy z 1923 r.

Urządzenie miało bardzo dobre parametry techniczne. Zestaw pomp nurnikowych mógł tłoczyć 11,2 m3 wody na minutę. Agregat pracował bardzo krótko, bo już w latach 1924/1925 zaczęto go zastępować dwoma turbozespołami pompowymi o wydajności do 25 m3/min każdy. Wydajność stacji wzrosła wówczas do 40 000 m3 wody na dobę. Turbozespół z uwagi na duże prędkości obrotowe podlegał przeglądowi i remontowi po przepracowaniu non stop 209-291 dób.

Turbozespół pompowy o wydajności 11m3/min

W 1930 roku po zastosowaniu turbopompy A.Borsiga agregat był już zbędny. Turbozespół pompowy Borsiga zbudowany był z dwustopniowej turbiny wysokiego ciśnienia i odśrodkowej pompy wirowej firmy Sulzer.

Powietrznia

W roku 1929 firma Hersto B.S. Kesselwerk z Gliwic wybudowała budynek zbiornika kompensacyjnego (powietrznię).

Zbiornik dzięki zgromadzonemu w nim powietrzu (16 000 l) pełnił rolę amortyzatora w momencie uruchamiania turbopompy. Gwałtowne nadciśnienie mogłoby spowodować rozerwanie rurociągu tłocznego. Budynek powietrzni to drewniana konstrukcja postawiona na murowanym cokole o rzucie 8-boku foremnego, średnicy 1,75 m i wysokości 6,5 m. W części podziemnej cokół przechodzi w studnię, na której dnie biegnie rurociąg tłoczny, w który wpięty jest zbiornik kompensacyjny w kształcie pionowego walca.

Wybudowano podziemny zbiornik na wodę o pojemności 6000 m3 oraz warsztat, magazyn, łaźnię, garaże, budynki straży pożarnej, komin. Wykonano kolejny odwiert głębinowy „Zawada IV” oraz wybudowano 3km od stacji studnię „Jelina”. Wybudowano również dużą kotłownię z dwoma olbrzymimi wysokoprężnymi kotłami parowymi.

Stacja wodociągowa do 1967 roku pracowała w oparciu o zespoły kotłów parowych, które następnie zastąpiono zespołami pompowymi napędzanymi silnikami elektrycznymi o napięciu 6 kV. W związku z tym wybudowano nową rozdzielnię, a niepotrzebną już kotłownię zamknięto.

Ostatnia modernizacja stacji miała miejsce w 2001 roku, a polegała na wymianie zespołów pompowych i sieci wodociągowej, zastosowaniu nowoczesnych metod sterowania ciśnieniem i wydajnością oraz unowocześnieniu rozdzielni zasilającej.

31 maja 1991 roku Stacja Uzdatniania Wody „Zawada” wpisana została do rejestru zabytków województwa śląskiego.

(źródło: Szlak Zabytków Techniki, www.gpw-zawada.pl)