Suchogórski Labirynt Skalny - Bytom - Sucha Góra

Suchogórski Labirynt Skalny utworzono na mocy uchwały Rady Miasta Bytomia z 2008 roku.

Znajduje się na pograniczu Bytomia i Tarnowskich Gór. 

Główne wejście jest od ulicy Prywatnej w Suchej Górze.

Obejmuje on obszar około 20 ha, na którym przeszło sto lat temu prowadzono wydobycie metodą odkrywkową limonitu oraz dolomitu. 

W wyniki wieloletnich działań górniczych powstały głębokie dolinki, wąwozy, kopce i pagórki. Ukształtowanie terenu dzięki głębokim dolinkom i grzędom skalnym przypomina labirynt, stąd ta nazwa. 

Po zaprzestaniu działalności górniczej teren ten stopniowo opanowywała roślinność. W latach 60-tych XX wieku dokonano na terenie Labiryntu Skalnego nasadzeń różnych gatunków drzew. 

Na obszarze występują głównie drzewa liściaste takie jak: brzoza brodawkowata, lipa drobnolistna, jawor, grab pospolity, jesion wyniosły, klon, buk, dąb czerwony, robinia akacjowa, czeremcha amerykańska. 

Z drzew iglastych występuje głównie sosna pospolita i modrzew europejski. Urozmaiconą rzeźbę terenu opanowała roślinność przemieszczająca się z okolicznych pól i łąk. Szatę roślinną uzupełniają między innymi: chaber łąkowy, babka lancetowata, krwawnik pospolity, lepnica rozdęta, przetacznik, komonica zwyczajna, dziurawiec, skrzyp polny, rezeda żółta. Występują tu również rośliny chronione: dziewięćsił bezłodygowy, dziewięćsił pospolity, storczyk kruszczyk, macierzanka, rozchodnik ostry.

Roślinności z rodziny liliowatych sprzyja podłoże wapienno-dolomitowe. Na nasłonecznionych stokach utworzyły się stanowiska roślin ciepłolubnych.

Spacerując dolinkami i grzbietami pagórków możemy natknąć się na sarny, lisy i dziki występujące na terenie Labiryntu. 

Suchogórski Labirynt Skalny to idealne miejsce na popołudniowe spacery i wypoczynek na łonie natury.

Z Labiryntem Skalnym graniczą Piekarskie Doły, które cechuje podobna roślinność oraz rzeźba terenu. Cały obszar, Suchogórski Labirynt Skalny i Piekarskie Doły to już 50 ha. Władze Bytomia i Tarnowskich Gór wspólnie promują ten ciekawy i urozmaicony powierzchniowo teren.

(źródło: portal bytom.pl)

Mapa z 1883 roku (ORSIP)

Kamieniec - pałac

Kamieniec od 1539 roku należał do rodziny Kokoszów wywodzącej się z Czech. Istniejący w Kamieńcu dwór, Kokoszowie przebudowali w XVI w. na renesansowy zamek. W 1720 roku Kamieniec przejęła rodzina von Löwenckron (bytomskich mieszczan), a jej pierwszy właściciel Martin Scholz von Löwenckron przebudował zamek w barokowy pałac. Otoczył go murem z kamienia łamanego, a pałac przyjął formę prostej, zwartej, dwukondygnacyjnej bryły z niskimi przybudówkami.

Wiosną w 1750 r. Kamieniec wraz z okolicznymi ziemiami nabył hrabia Karol Joseph von Strachwitz (1724-1810). W latach 1772–1773 Strachwitz poprzez przekształcenie lasu założył wokół pałacu angielski park krajobrazowy z altanami. Autorem projektu parku i jego pierwszym opiekunem był mistrz architektury ogrodowej Zahradnik, współtwórca Górnośląskiego Towarzystwa Ogrodniczego. Na terenie 6 hektarowego parku znajduje się wiele ciekawych okazów starych drzew jak: dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, buki purpurowe, tulipanowiec amerykański (o obwodzie 395 cm), miłorząb chiński. Strachwitzowie w latach 1872-1873 przebudowali pałac w stylu francuskiego neorenesansu. Zburzono otaczający mur wraz z basztami.

Na wschód od pałacu znajduje się Mysia Wieża, prostokątna budowla z kamienia i cegły.

Początkowo sądzono, że wybudował ją Strachwitz, jednak badania archeologiczne z 2000 roku wykazały coś innego. Ślady budowli sięgają późnego średniowiecza, więc możliwe, że powstała za czasów Kokoszów. W trakcie badań archeologicznych natrafiono na średniowieczny piec, z którego specjalnymi kanałami gorące powietrze przemieszczało się do poszczególnych pomieszczeń ogrzewając je. Odkryto również renesansowa latrynę.

Kolejnym właścicielem pałacu w Kamieńcu był hrabia Günther zu Stolberg-Stolberg, który kupił go w 1890 roku. W 1910 roku dokonano kolejnej przebudowy pałacu w stylu neobarokowym (obecny wygląd).

Pałac wybudowano z cegły, otynkowano, przykryto mansardowymi dachami z lukarnami. Zmieniono kształt szczytów nad ryzalitami. Cała bryła pałacu urozmaicona jest dobudówkami: kaplicą na rzucie koła, czworoboczną wieżą z hełmem kopulastym, okrągłą wieżyczką z hełmem cebulastym.

Od strony północnej, od podwórza pałacu, znajduje się portyk z tarasem, z dwoma figurami lwów trzymającymi kartusze herbowe. Jeden z lwów trzyma herb hrabianki Klary Jadwigi Schaffgotsch, żony hrabiego Güntera zu Stolberg-Stolberg.

Na parterze do dziś zachowały się pierwotne sklepienia kolebkowe. Klatka schodowa przykryta jest przeszkolonym dachem.

W 1910 roku dobudowano kaplicę, którą przykryto kopułą. 

Wnętrze kaplicy urządzono w stylu późnego baroku. Na ścianach zachowały się sztukaterie z ornamentem regencyjnym, a na podłodze wielobarwna marmurowa posadzka. Ołtarz z kaplicy znajduje się obecnie w kościele parafialnym św. Jana Chrzciciela.

W elewację kaplicy wmurowano tablicę z zamieszczoną informacją o fundatorze „ GUNTHERUS / COMES DE STOLBERG – STOLBERG / HOC SACRARIUM AEDIFICAVIT / ARCEMOUE REFECIT / ET AXORNAVIT / A.D. MCMX”. 

Po wojnie z kaplicy zrobiono magazyn i pozbawiono ją wyposażenia.

Dzięki staraniom kurii diecezjalnej, jak również Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, kaplica w 2005 roku odzyskała swój dawny blask.

Na elewacji wschodniej znajduje się wmurowana tablica z dwiema tarczami podtrzymywanymi przez postać męską i kobiecą, oraz zachowanym napisem: JAN KOKORZ /Z/ KAME-CZE/KATERZINA (…) KINGS (…) (odnoszącym się do Jana Kokorza i jego żony Katarzyny von Königsfeld).

Na elewacji zachodniej wmurowano kartusz z herbami Löwenckronów i literami MSVL odnoszącymi się do Martin Scholz von Löwenckron.

Gunther zmarł 6 listopada 1926 r.

Od 1926 do 1944 ostatnim właścicielem był starszy syn Hubert (1890-1960).

Na podstawie Dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej z 6 września 1944 r. państwo polskie przejęło majątek Stolbergów.

Obecnie w pałacu mieści się ośrodek rehabilitacyjno-leczniczy dla dzieci.

(źródło: Montes Tarnovicensis, WikiVisually, „Zamki i pałace województwa śląskiego” - Marek Gaworski, „Atrakcje turystyczne ziemi tarnogórskiej i okolic” - przewodnik)

Kalwaria - Piekary Śląskie

Piekarska Kalwaria - Śląska Jerozolima

Pomysł o budowie kalwarii w Piekarach zrodził się w głowie ks. Jana Alojzego Ficka po powrocie z pielgrzymki do Rzymu 
w 1854 roku. Ksiądz Alojzy Ficek był proboszczem piekarskiego Sanktuarium w latach 1826-1862. Planował wybudowanie kalwarii na pobliskim wzgórzu Cerekwica. Aby ten zamysł mógł dojść do skutku, wcześniej należało pozyskać i scalić grunty leżące na terenie wzgórza od różnych właścicieli. Dopiero następca ks. Ficka, ks. Bernard Purkop, który był piekarskim proboszcze w latach 1862-1882, pozyskał cały teren wzgórza. Przystąpiono do rozplanowywania ścieżek i kaplic co wykonał franciszkanin o. Franciszek Władysław Schneider. Ponieważ ojciec Schneider 11 lat przebywał w Jerozolimie doskonale znał układ kalwarii.

W 1869 roku zawiązał się społeczny komitet budowy Kalwarii. Jeszcze tego samego roku wybudowano pierwszą kaplicę. Kolejne pięć kaplic wybudowano do 1882 roku.

Kolejny proboszcz piekarski ks. Leopold Nerlich po powiększeniu terenu pod kalwarię poprzez zamianę gruntów, kontynuował budowę kaplic. Ks. Leopold Nerlich był piekarskim proboszczem w latach 1882-1895. Nadzór nad pracami budowlanymi prowadził mistrz budowlany Karol Ogórek z Szarleja. Kaplice projektował Paul Jackisch z Bytomia. W budowę Kalwarii zaangażowanych było mnóstwo osób, robotników, górników, chłopów, okolicznych hutników, całe rodziny. Mężowie budowali, a córki i żony zapewniały pracującym posiłek. Kobiety wykonywały również prace porządkowe i pomocnicze. Wszyscy pracowali dobrowolnie, dzięki czemu fundusze zebrane na budowę przeznaczone były na materiały budowlane oraz wyposażenie kaplic.

W sumie wybudowano 14 kaplic Drogi Krzyżowej, 15 kaplic różańcowych usytuowanych wzdłuż muru Kalwarii oraz 11 innych kaplic związanych z życiem Chrystusa i jego Matki. Kaplice różańcowe zgrupowano po pięć zgodnie z tajemnicami: radosnymi, bolesnymi i chwalebnymi. Zespół innych kaplic tworzą: Wieczernik, Pałac Annasza, Pałac Kajfasza, Gradusy, Pałac Heroda, kaplica św.Heleny, Grób Matki Boskiej, Brama Wschodnia, most na Cedronie, kaplica księży Nehrilchów, Grota Oliwna. Jedną kaplicę grób Matki Bożej wybudowano w całości z kamienia w stylu syryjskim jako kopiec z kamieni. Największą kaplicą jest Pałac Heroda.

Pomiędzy kaplicami wybudowano 5 ambon-kazalnic z kamienia wapiennego. Aby usprawnić pątnikom przemieszczanie się 
w kaplicach zamontowano drzwi wejściowe i wyjściowe. Kaplice Drogi Krzyżowej posiadają umieszczone w drewnianych krzyżach nad drzwiami kamyki przywiezione z Jerozolimy przez ojca Schneidera w 1887 roku. Zostały one zebrane w miejscach odpowiadających poszczególnym wydarzeniom przedstawionym na stacjach Drogi Krzyżowej.

Na zboczu Kalwaryjskiego Wzgórza, w jego wschodniej części, znajduje się Ogród Oliwny z Doliną Józefata. Ogród obsadzono 42 gatunkami egzotycznych roślin i krzewów. Niestety większość egzotycznych roślin do dziś się nie zachowała. W rejonie ogrodu rośnie między innymi cis pospolity, robinia akacjowa, mahonia pospolita, miłorząb dwuklapowy, iglicznia trójcierniowa, jałowiec płożący, lilak, bukszpan, juka ogrodowa, irga, berberys, winnobluszcz japoński i inne. Na Górze Oliwnej jest drewniana rzeźba Chrystusa modlącego się przed męką.

W pobliżu Ogrodu przepływał dawniej potok Cedron. Niestety w rezultacie prac górniczych prowadzonych w tym rejonie, 
a związanych z budową kopalni Julian, woda zeszła w głąb ziemi i potok od lat 50-tych XX w. jest suchy. Wzgórze Cerekwica stopniowo obsadzono drzewami.

Uroczystej konsekracji kalwarii dokonał ks.Jerzy Kopp, 21 czerwca 1896 roku.

Na szczycie wzgórza, w stylu neogotyckim, wzniesiono w 1896 roku trzynawowy kościół Przemienienia Pańskiego. Zaprojektował go architekt Juliusz Kapacki. Kościół posiada jedną wieżę z sygnaturką. Świątynię wybudowano z cegły palonej, a dach pokryto łupkiem.

Na fasadzie wejścia do kościoła znajduje się Grupa Ukrzyżowania w skład której wchodzi 7 rzeźb.

Po jej lewej stronie w niszy, znajduje się 5 rzeźb „Zdjęcie z krzyża”, a po prawej również 5 rzeźb „Przybicie do krzyża”.

W centralnej części neogotyckiego ołtarza głównego znajduje się obraz Chrystusa na złotym tle. Po obu stronach obrazu umieszczone są rzeźby świętych: Jana Chrzciciela i Jadwigi. Jeden ołtarz boczny poświęcony jest Franciszkowi z Asyżu, drugi Matce Boskiej.

W związku z budową kościoła zastosowano ciekawy fortel. Otóż, władze pruskie nie zgadzały się na wybudowanie drugiego kościoła w Piekarach więc wybudowano go jako połączone trzy kaplice drogi krzyżowej – XI, XII i XIII.

Dzięki temu uzyskało się uzyskać zezwolenie na budowę. Budowa świątyni trwała trzy lata, a rozpoczęła się w 1893 roku. Pierwszą mszę świętą 23 czerwca 1896 roku celebrował o. Władysław Schneider.

U podnóża kalwarii 29 maja 2005 roku odsłonięto pomnika Papieża Jana Pawła II. Fundatorem pomnika jest NSZZ Solidarność Regionu Śląsko-Dąbrowskiego. Pomnik wykonał profesor Zygmunt Brachmański.

Przed I wojną światową na kalwarii odbywały się misteria pasyjne. W ostatnim czasie tradycję tę przywrócono.

(źródło: „Piekary Ślaskie” Jerzy Pawlik, Encyklopedia Piekar Śląskich, „Moje Piekary” Jolanta Kubik)

Potok Cedron

Kościół Przemienienia Pańskiego

Grupa Ukrzyżowania

Cegła z datą rozpoczęcia budowy świątyni

Plan Kalwarii: I-XIV - stacje Drogi Krzyżowej
                        1-5 - Kaplice Różańcowe część Radosna
                        6-10 - Kaplice Różańcowe część Bolesna
                        11-15 - Kaplice Różańcowe część Chwalebna
                        A,B,C,D - bramy wejściowe

EC Szombierki - Bytom

Charakterystycznym elementem krajobrazu Bytomia są między innymi trzy kominy elektrowni Szombierki. Zakład wybudowano w pobliżu kopalni Bobrek, za torami kolejowymi łączącymi Bytom z Gliwicami. Roboty ziemne związane z budową jednej z największych elektrowni węglowych na Śląsku, rozpoczęto przed I wojną światową. Jej usytuowanie, wewnątrz trójkąta który tworzą linie kolejowe pozwoliłoby do obrony elektrowni wykorzystać pancerne pociągi.

Budowę zakładu rozpoczęto po zakończeniu I wojny światowej, a inwestorem była należąca do Joanny Gryzik, spadkobierczyni majątku Karola Goduli, spółka Schaffgotsch Bergwerksgesellschaft GmbH. Zakład otwarto 29 listopada 1920 roku. Powierzchnia użytkowa całego kompleksu wynosi ponad 36 tys. m kw, a kubatura 322 tys. m sześć. 

Cały kompleks budynków zaprojektował słynny duet architektów, Georg i Emil Zillmannowie. Przepięknie zaprojektowane budynki wzniesiono na 14 hektarowym terenie z cegły zwykłej, klinkierowej i glazurowanej. W skład kompleksu wchodziły: potężny budynek administracyjny, maszynownia, kotłownia, pompownia, rozdzielnia, wieża wodna „zegarowa”, wieża węglowa, budynek mieszkalny, chłodnie kominowe, zbiorniki wodne, warsztaty, stajnie dla koni oraz trzy kominy. Najwyższy komin ma 120 m wysokości, średnicę u podstawy 10,6 m, średnicę wylotu 6,6 m i wybudowano go w 1937 roku. Największym budynkiem jest hala maszynowni o powierzchni 2800 m kw i kubaturze ponad 52 tys. m sześć. W 1925 roku na wieży zamontowano podświetlany, czterostronny zegar marki Siemens und Halske, którego tarcze maja 5 metrów średnicy. Krótka wskazówka zegara ma 3 metry długości. Zegar na wieży sprzężony był z 50 zegarami na terenie zakładu. Pierwsze zainstalowane były cztery dwurusztowe kotły typu „Babcock”. Turbogenerator firmy WUMAG miał moc 12,8 MW. Między 1926 a 1937 rokiem rozbudowano kotłownię i maszynownię instalując 19 kolejnych kotłów jedno, dwu i trzyrusztowych. Dzięki temu moc elektrowni wzrosła z 12.8 MW w 1920 r. do 92 MW w 1944 r. W elektrowni pracowało wówczas 900 osób.

Elektrownia Szombierki dostarczała prąd do kopalń: Bobrek, Szombierki, Rozbark, Powstańców Śląskich, Karol, Paweł oraz do huty Bobrek i Pokój.

W celu zmniejszenia kosztów dostawy węgla w 1937 roku uruchomiono taśmociąg łączący elektrownię z pobliska kopalnią Bobrek. Wcześniej węgiel z kopalni Szombierki dowożono wąskotorówką. Szczęśliwe zakład w czasie II wojny światowej nie odniósł większych szkód. Wkrótce po wkroczeniu Armii Czerwonej do Bytomia Rosjanie zdemontowali część urządzeń i wywieźli je na wschód. Zdemontowano i wywieziono między innymi 3 kotły rusztowe, turbozespół i 2 transformatory. Zaraz po zakończeniu wojny władze przystąpiły do odbudowy elektrowni by uzyskać dawną moc. W 1955 roku elektrownia osiągnęła 108 MW mocy. Osiągnięto to wymieniając starsze urządzenia i montując 3 kotły pyłowe typu La Mont produkcji szwedzkiej. Zamontowano również 2 turbogeneratory typu Skoda o mocy 35 MW. Odbudowujący się po wojnie kraj, zakłady produkcyjne, huty, kopalnie, potrzebowały coraz więcej energii. 

W 1958 roku elektrownię Szombierki włączono do przedsiębiorstwa „Zakłady Energetyczne Okręgu Południowego” w Katowicach. Od 1965 r. elektrownia coraz mniej produkowała energii, a coraz więcej ciepła dla nowo powstających osiedli mieszkaniowych. W 1969 roku elektrownia zmniejszyła moc do 68 MW. W kwietniu 1974 r. połączono elektrownię Szombierki i Miechowice tworząc „Zespół Elektrowni Bytom”. W 1976 r. nastąpiła kolejna zmiana, do elektrowni Szombierki i Miechowice dołączono elektrownię Zabrze i Halemba tworząc „Zespół Elektrowni Górnośląskich – Zachód”. W latach 70-tych XX w. zamontowano kocioł wodny typu WR25 oraz wybudowano rurociąg ciepłowniczy magistrali „Północnej”. W latach 80-tych dokonano kolejnych inwestycji. W roku 1980 wybudowano południową magistralę ciepłowniczą w kierunku osiedla Arki Bożka oraz zamontowano wymienniki ciepła 6 i 7. W 1987 wybudowano rurociąg parowy dla Zakładów Gumowych Górnictwa w Łagiewnikach. W 1992 roku uruchomiono parowy kocioł rusztowy OR-32. W 1993 roku ukończono budowę magistrali spinającej EC Szombierki z elektrownią Miechowice.

Od tego czasu znaczenie EC Szombierki jako dostawcy energii i ciepła drastycznie spadło. Dodatkowo sytuacja pogorszyła się gdy w 1998 roku, gdy weszły nowe normy ekologiczne i elektrownia przestała produkować energię elektryczną. Zakład zatrudniał wówczas zaledwie 97 osób.

Stopniowo zakład zawieszał produkcję a spółka w budynkach elektrowni zaczęła organizować różne wydarzenia kulturalne. Za działalność kulturalną ZEC Bytom w 2006 otrzymał nagrodę. W 2010 r. Elektrociepłownię Szombierki włączono do Szlaku Zabytków Techniki. Rok później zakład przejęło fińskie konsorcjum Fortum.

W kwietniu 2015 r. UM Bytom wydał zgodę firmie Fortum na wyburzenie pięciu chłodni kominowych. W lipcu 2015 roku doszczętnie spaliło się 20 m nieczynnego, zabytkowego taśmociągu prowadzącego z kopalni Bobrek. W czasie kiedy właścicielem było Fortum z terenu elektrowni w dziwnych okolicznościach zniknęło 800 m kw kostki brukowej oraz wycięto szyny kolejowe i zdemontowano rurociąg ciepłowniczy. Z hal znikły wszystkie urządzenia.

W 2016 roku EC Szombierki od Fortum odkupiła spółka Rezonator.

(źródło: "Historia Szombierek" - J.Larisch, "Z biegiem Bytomki"- L.Kłos, E.Wieczorek)

Wnętrze elektrowni

Tunele techniczne

Mapa z lat 30-tych XX w.