Stacja wodociągowa Zawada - Karchowice

Stację wodociągową Zawada w Karchowicach wybudowano w latach 1894-1895 z inicjatywy rządu pruskiego. Wzniesiono wówczas budynki: stacji pomp, kotłowni i administracyjne.

10 czerwca 1891 roku opracowano projekt wodociągu. Konieczność wybudowania stacji wymusił szybki rozwój przemysłu, a tym samym gwałtowny przyrost liczby ludności.

O doskonałej jakości wody w tych rejonach przekonano się podczas prac związanych z poszukiwaniem pokładów węgla. 

Budynek administracyjny z 1895 r.

Pierwszych odwiertów dokonano w 1874 roku.

W latach 1880-1882 roku odwiercono tzw. „Karchowicką Studnię Głębinową – Zawada II” o głębokości 215 m.

Inicjatorem wiercenia studni był drezdeński inżynier Franz Salbach, a odwiertu dokonał inżynier wiertniczy Wodak. Prace zapoczątkowano 6 września 1880 roku, a zakończono 27 maja 1882 r.

Kotłownia

Koszt wiercenia do głębokości 200 metrów wyniósł 43500 marek. Ceglane ocembrowanie studni miało średnicę 5 m i głębokość 2,5 m. Ostatecznie przebudowano ocembrowanie na śrenicę 4 metrów i głębokość 12 m. Na dnie ocembrowania odwiert miał średnicę 750 mm, którego przekrój wraz z głębokością malał. Woda z odwiertu wydobywała się pod własnym ciśnieniem i gromadziła w studni. Następnie żelaznym rurociągiem doprowadzana była pod stację pomp do poszczególnych parowych agregatów pompowych. 

Warsztat elektryczny

Początkowo ze studni wydobywało się blisko 11 m3/min. Kiedy samowypływ spadł do poziomu 6,5 m3/min do Studni doprowadzono wodę z dwóch odwiertów „Neptun” i „Zawada”, co pozwoliło podnieść wydajność do 9,5 m3/min. Aby podnieść wydajność Studni, w I poł. XX wieku zastosowano pompę mamutową, która dzięki sprężonemu powietrzu dostarczanemu przez zespół sprężarek tłokowych napędzanych silnikami parowymi, tłoczyła wodę do zbiornika. Pompa mamutowa w Studni „Zawada II” pracowała do listopada 1966 roku.

Studnie: Neptun i Hackelberg również sięgały do głębokości 200 metrów.

W 1884 roku uruchomiono pierwszy państwowy wodociąg przesyłający wodę w kierunku Królewskiej Huty (Chorzowa).

Woda z wodociągu dostarczana była do miejscowości w powiecie zabrzańskim, bytomskim, gliwickim. Docierała nawet do odległej wieży ciśnień w Chebziu – Rudzie Śląskiej.

Największym odbiorcą wody była kopalnia „Królowa Luiza” z Zabrza.

Zespoły pomp napędzane były parą wytwarzaną w olbrzymich kotłach parowych opalanych węglem z pobliskich kopalń. Stacja wielokrotnie była modernizowana i rozbudowywana.

W latach 1921-1929 przeprowadzono modernizację zakładu wymieniając urządzenia na nowocześniejsze i większe przebudowując halę maszyn. W 1923 roku w dobudowanym do hali skrzydle, ustawiono parowy zespół pompowy, zbudowany z dwucylindrowego tłokowego silnika parowego z kołem zamachowym oraz zestawu bliźniaczych pomp nurnikowych. Agregat został zbudowany i zainstalowany przez Aschgerslebener Maschinenfabrik Aschersleben Zweigwerk der R.Wolf A.G. Magdeburk-Beckau. 

Agregat pompowy z 1923 r.

Urządzenie miało bardzo dobre parametry techniczne. Zestaw pomp nurnikowych mógł tłoczyć 11,2 m3 wody na minutę. Agregat pracował bardzo krótko, bo już w latach 1924/1925 zaczęto go zastępować dwoma turbozespołami pompowymi o wydajności do 25 m3/min każdy. Wydajność stacji wzrosła wówczas do 40 000 m3 wody na dobę. Turbozespół z uwagi na duże prędkości obrotowe podlegał przeglądowi i remontowi po przepracowaniu non stop 209-291 dób.

Turbozespół pompowy o wydajności 11m3/min

W 1930 roku po zastosowaniu turbopompy A.Borsiga agregat był już zbędny. Turbozespół pompowy Borsiga zbudowany był z dwustopniowej turbiny wysokiego ciśnienia i odśrodkowej pompy wirowej firmy Sulzer.

Powietrznia

W roku 1929 firma Hersto B.S. Kesselwerk z Gliwic wybudowała budynek zbiornika kompensacyjnego (powietrznię).

Zbiornik dzięki zgromadzonemu w nim powietrzu (16 000 l) pełnił rolę amortyzatora w momencie uruchamiania turbopompy. Gwałtowne nadciśnienie mogłoby spowodować rozerwanie rurociągu tłocznego. Budynek powietrzni to drewniana konstrukcja postawiona na murowanym cokole o rzucie 8-boku foremnego, średnicy 1,75 m i wysokości 6,5 m. W części podziemnej cokół przechodzi w studnię, na której dnie biegnie rurociąg tłoczny, w który wpięty jest zbiornik kompensacyjny w kształcie pionowego walca.

Wybudowano podziemny zbiornik na wodę o pojemności 6000 m3 oraz warsztat, magazyn, łaźnię, garaże, budynki straży pożarnej, komin. Wykonano kolejny odwiert głębinowy „Zawada IV” oraz wybudowano 3km od stacji studnię „Jelina”. Wybudowano również dużą kotłownię z dwoma olbrzymimi wysokoprężnymi kotłami parowymi.

Stacja wodociągowa do 1967 roku pracowała w oparciu o zespoły kotłów parowych, które następnie zastąpiono zespołami pompowymi napędzanymi silnikami elektrycznymi o napięciu 6 kV. W związku z tym wybudowano nową rozdzielnię, a niepotrzebną już kotłownię zamknięto.

Ostatnia modernizacja stacji miała miejsce w 2001 roku, a polegała na wymianie zespołów pompowych i sieci wodociągowej, zastosowaniu nowoczesnych metod sterowania ciśnieniem i wydajnością oraz unowocześnieniu rozdzielni zasilającej.

31 maja 1991 roku Stacja Uzdatniania Wody „Zawada” wpisana została do rejestru zabytków województwa śląskiego.

(źródło: Szlak Zabytków Techniki, www.gpw-zawada.pl)

Skansen Maszyn Parowych - Tarnowskie Góry

Skansen Maszyn Parowych

Problemy z wodą w kopalniach spowodowały, iż zaczęto szukać skuteczniejszych sposobów na ich odwodnienie. Tradycyjne odwadniarki konne - kieraty i nawet budowane sztolnie nie radziły sobie z dużą ilością napływających wód do kopalń. Konie wprawiały w ruch kieraty, które z kolei napędzały dwie pompy odwadniające zamontowane przy szybie. Metoda ta była mało efektywna zwłaszcza, że musiano utrzymywać znaczną ilość koni, co podnosiło koszty wydobycia. Budowa sztolni była bardzo czasochłonna i skomplikowana więc i ta metoda odwadniania kopalni nie była najlepsza.

Dyrektor Wyższego Urzędu Górniczego, Fryderyk Wilhelm Reden postanowił poszukać najnowszych rozwiązań i w tym celu wyruszył na czele pruskiej delegacji do Anglii.

Dokonano wyboru maszyny parowej, która miała być sprowadzona do Tarnowskich Gór. Maszynę parową dla Kopalni Fryderyk wyprodukowała huta żelaza Penydarren z Merthyr Tydfil w południowej Walii. 32 calową maszynę rozmontowano na części i przetransportowano statkiem z portu Cardiff do Szczecina. 

Następnie Odrą na barkach przewieziono ją do Zdzieszowic, a na końcu furmankami na Kopalnię Fryderyk. 30 tonowe urządzenie rozpoczęło pracę 19 stycznia 1788 roku. Okazało się, że koszt rocznego utrzymania maszyny był trzykrotnie niższy w porównaniu do tradycyjnej odwadniarki konnej. W kolejnych latach 1790-1808 na kopalni zamontowano jeszcze 7 maszyn parowych o średnicach od 20 do 60 cali. Niektóre elementy do tych maszyn wykonano w hutach „Ozimek” i „Gliwice”.

Skansen Maszyn Parowych utworzony w 1976 roku dzięki Stowarzyszeniu Miłośników Ziemi Tarnogórskiej posiada wiele ciekawych maszyn parowych, które były podstawą budowy ciężkiego przemysłu na Górnym Śląsku. Znajduje się w Tarnowskich Górach przy Kopalni Srebra, ul. Szczęść Boże. Na terenie skansenu możemy zobaczyć wiele modeli parowozów, parowy walec drogowy, samojezdny dźwig parowy, parowe maszyny wyciągowe, zespół prądotwórczy.

(źródło: kopalniasrebra.pl)

Kopanina - pałac

Kopanina – Miedary leży na północny zachód od Tarnowskich Gór.

Pierwszym wzmiankowanym w 1538 r. właścicielem majątku Kopanina, przysiółka Miedar, był Kokorz z pobliskiego Kamieńca. Po 1645 r. Kopanina należała do Friedricha von Koschützki. Kolejnym właścicielem majątku w latach 1689-1761 była rodzina Czomberg von Galowicz. W 1780 roku Kopanina była mała wioską z jednym folwarkiem i 4 rodzinami zagrodników (około 20 osób). 

Od 1808 roku nowym właścicielem majątku była rodzina von Stockmans. Kolejni właściciele to: w latach 1834-1847 Ferdynand von Logau, w latach 1847-1857 Ludwig von Frankenberg, w latach 1857-1865 Fryderyk von Praschma. W 1865 roku właścicielem Kopaniny został baron Engelberd von Fürstenberg i był w posiadaniu jego rodziny do końca II wojny światowej czyli do 1945 r. W 1880 roku Kopanina liczyła 69 mieszkańców.

W 1904 roku majątek liczył 635 ha w tym: 151,6 pól uprawnych, 83,9 ha łąk, 0,6 ha wód, 383,3 ha lasów, 15,56 parku i ogrodu.

Pałac wzniesiono w 1892 roku na miejscu starego dworu, na skraju lasu i otoczono parkiem. Dwukondygnacyjny budynek wybudowano z cegły na planie prostokąta. Neobarokowy pałac przykryto dachem mansardowym z likarnami. Nad centralnie od zachodu umieszczonym wejściem znajduje się kartusz herbowy baronów von Fürstenberg . 

Ośmioboczną wieżę wybudowano w krótszym boku pałacu i przykryto baniastym hełmem. 

Pałac urozmaicają ryzality z barokowymi szczytami.

Przebudowy pałacu dokonano w 1897 r. dobudowując skrzydło północne. Kolejne skrzydło południowe dobudowano w 1907 r. Ostatnia przebudowa miała miejsce w 1912 r.

Po wojnie w pałacu urządzono „Dom Zdrowia”. Na pierwsze turnusy przyjechały tu dzieci przedszkolne. Opiekę nad pałacem miała Huta Zabrze. W latach 1956-1967 w pałacu urządzono sanatorium dla dzieci ze schorzeniami górnych dróg oddechowych. Od 1968 roku mieścił się w nim Państwowy Dom Pomocy Społecznej.

Obiekt wpisany do rejestru zabytków od kwietnia 1999 roku.

                        Mapa z 1924 roku (ORSIP)

(źródło: Pałace Śląska; Silesia- Górny Śląsk, historia i teraźniejszość – dr.H.Niestrój)